Tον Απρίλιο του 1684 η Βενετία κηρύσσει τον πόλεμο με την Τουρκία και ο Francesco Morosini τον Ιούνιο του 1685 αποβιβάζεται στην Πελοπόννησο και κυριεύει διαδοχικά τα φρούρια Κορώνης της Καλαμάτας κτλ. Ο Μυστράς καταλαμβάνετε το 16871.Τέλος η Μονεμβάσια παραδίδεται το 16902.Η ενετική κυριαρχία θα διαρκέσει έως το 1715.
Η περίοδος αυτή είναι πολύ πλούσια σε αρχειακό υλικό για όλη την Πελοπόννησο και ειδικά για την περιοχή του Μυστρά3που μας ενδιαφέρει. Ελάχιστο κομμάτι όμως αυτού του αρχειακού υλικού έχει έρθει στην επιφάνεια και αυτό που έχει έρθει δεν έχει τύχη της ανάλογης επεξεργασίας .
Στην συνέχεις θα αναφερθούμε στην οικονομία της περιοχής του Μυστρά την περίοδο της β Βενετοκρατίας και στις φορολογικές υποχρεώσεις των χωριών της περιοχής μας προς την διοίκηση.
Η
καλύτερη χώρα του Μοριά
Ο Μυστράς την περίοδο αυτή είναι ένα μεγάλο εμπορικό κέντρο .Εντυπωσιασμένος
από την ποικιλία και τον όγκο των προιόντων που παράγει η περιοχή αυτή ο
Αντώνιο Μαλίν έκτακτος προβλεπτής του Μοριά στις 23-12-1690 σημειώνει κάπως
υπερβολικά σε έγγραφο- αναφορά προς τον Δόγη τα εξής << Ο
Μυστράς και η ευρεία περιοχή του που περιλαμβάνει περισσότερα από 100 χωριά
είναι η καλύτερη χώρα του Μοριά >>4 Ας
δούμε αναλυτικά αυτά τα προιόντα που παράγει η περιοχή σύμφωνα με το έγγραφο
αναφορά του Alvice Mocenigo γενικού προνοητή θαλάσσης προς τον Δόγη που
εκδόθηκε στο Ναύπλιο με ημερομηνία 27-4-1709.
Παραγόμενα προιόντα
περιοχής Μυστρά :<<.Λάδι : σε ποσότητες που
καταναλώνονται στο βασίλειο και για σαπούνια. Μαλλιά : σε ποσότητες
που πήγαιναν στη Κωνσταντινούπολη ,Ναύπλιο και Μονεμβάσια για να φορτωθούν
εκτός βασιλείου.Τυριά: σε ποσότητες το ίδιο όπως πιο πάνω, Grana (
πρινοκόκκι ) σε ποσότητες Πήγαιναν στην Βενετία
,Μπαρμπαριά. Galla (είδος πρώτης ύλης για βαφές .από κοπριά πουλιών
αποξηραμένη ).Σε μικρές ποσότητες πήγαιναν στην
Βενετία. Cordovasi (τύπος μαροκινού δέρματος : σε ποσότητες που πήγαιναν
στην Κορώνη για να φορτωθούν στο εξωτερικό Μετάξι : οι μεγάλες
ποσότητες πήγαιναν στην Βενετία ,Ρούμελη, Μontonine (δέρματα ;)
πήγαιναν στο λιμάνι της Κορώνης. Σύκα : πήγαιναν στη Μπαρμπαριά ,το
βασίλειο και στην Ρούμελη. Βαμβάκι : σε ποσότητες για χρήση της
περιοχής και του βασιλείου…>> 5
Αγροτικός λοιπόν αλλά και εξαγωγικός ο γενικός χαρακτήρας της παραγωγής σύμφωνα με τα παραπάνω.
Οι
φορολογικές υποχρεώσεις
Βασικό
στοιχείο αφαίμαξης του αγροτικού εισοδήματος ήταν η φορολογία η οποία δεν
περιοριζόταν σε μια αυτοτελή φορολόγηση αλλά σε φορολόγηση κάθε οικονομικής
δραστηριότητας .Έτσι εκτός από το φόρο της δεκάτης έχομε 1ον το φόρο των κυψελών 2ον το φόρο
των χοιρινών 3ον το φόρο σφράγισης δερμάτων 4οντο φόρο στη λιανική πώληση του οίνου 5ον τον φόρο για ενοικίαση
δένδρων στην κοιλάδα κτλΒασική επιχειρηματική δραστηριότητα της περιόδου αυτής ήταν η επινοικίαση της δεκάτης με αποτέλεσμα η εκμετάλλευση των παραγωγών να μεγαλώνει αφού μεγάλωνε και ο αριθμός των μεσολαβητών ανάμεσα σε αυτούς και το κράτος .Από τα ονόματα των πλειοδοτών στους πλειστηριασμούς προκύπτουν οι προύχοντες της περιοχής,oi οποίοι κατά 70-80% προέρχονται από τον ίδιο τον Μυστρά.
Aς αναφερθούμε όμως σε κάποια αποσπάσματα που έχουν σχέση με την φορολόγηση και σκιαγραφούν αρκετά γλαφυρά την κατάσταση στα χωριά της περιοχής του Μυστρά. Ο Γενικός προβλεπτής των όπλων του Μοριά Αντώνιο Τζένο γράφει στον δόγη (23 Ιουλίου 1691)
<<…Είναι βέβαιο πως θεωρείται αρκετά επαχθής η επιβολή του φόρου της δεκάτης και τρίτης επί των αγρών .Όταν καταβάλλεται αυτό που αναλογεί στους πλειοδότες και ενοικιαστές ,οι οποίοι θεωρούνται αφεντικά ,μένει ελάχιστο δια τον φτωχό καλλιεργητή δια να μπορέσει να συντηρηθεί .Η ποικιλία των φόρων που επεβλήθησαν και οι άλλοι ,προπαντός ,που δεν αποφέρουν ουσιώδη δημόσια οφέλη ,πλήττουν το σύνολο των πτωχών …>> 6
Κάποιες χρονιές όπου υπήρχε κακοκαιρία οι προσφορές που γίνονταν από έτος σε έτος δεν μπορούσαν να πραγματοποιηθούν .Φτάνουμε ακόμη στο σημείο
όπου <<… πολλά χωριά αρνούνται να δεχτούν το φόρο της δεκάτης ως πολύ βαρύ και καταστρεπτικό για τα συμφέροντά τους …>> και συνεχίζει <<… σε μερικά χωριά δραπέτευσαν οι χωρικοί εγκαταλείποντας τα κτήματα τους .Είναι ανάγκη να χρησιμοποιηθεί το κύρος της εξουσίας ,για να τους επαναφέρει στα καθήκοντά τους .>>7 Φτάνουμε έτσι σε ένα έγγραφο το 1710 όπου ανατίθεται η είσπραξη της δεκάτης στα ίδια τα χωριά
<<… έτσι θα εξαλειφθούν οι καταπιέσεις των ιδιωτών εισπρακτόρων της δεκάτης ,οι οποίοι συνήθως απαιτούσαν όποιο ποσό τους άρεσε και αφαιρούσαν τους πόρους συντηρήσεως των πτωχών χωρικών καθ όλη την διάρκεια που τους είχε ανατεθεί η είσπραξη .Επρόκειτο για μια ανωμαλία που ποτέ δεν κατορθώθηκε να αντιμετωπισθεί ικανοποιητικά παρόλο που έπεσαν βαριές τιμωρίες για κάποιες περιπτώσεις που κατηγγέλθησαν ..>> 8
Στην συνέχεια ας αναφερθούμε σε μια τέτοια επινοικίαση των δασμών της δεκάτης που σχετίζετε και με την περιοχή μας κατά το έτος 1699 που βρίσκεται στα βενετικά αρχεία :<<…1699 σήμερα 28 Απριλίου (ημερολόγιο νέο) Μυστράς Αποφασίσθηκαν σήμερα ,παρόντος του παραπάνω αξιοτίμου Μικέλε Μάνιο ,οι δασμοί της δεκάτης των παρακάτω χωρίων της περιοχής Μυστρά : …..Ήσαν πριν ρεάλια 668 . Χωριά : Ποταμιά9,Χιτόρισσα10 ,Θεολόγος,11 Βουτιάνους ,Κοκκινομάλη και Βουράγα . Επινοικιάσθησαν τώρα στον Δημήτρη Λεόπουλο από Μυστρά με 906 ρεάλια ….>> 12
Σύνολο του προηγούμενου έτους(για όλη την περιοχή Μυστρά) : 34970 ρεάλια .Σύνολο του παρόντος έτους : 35074 ρεάλια .Αύξηση 104 ρεάλια . Μικέλε Μάνιο προβλεπτής της Λακωνίας ,Βιτσέντσος Φορμέττι Λογιστής …>> 13
Στην συνέχεια για το επόμενο έτος 1700 έχομε :<<… Θεώ Δόξα 26 Μαίου 1700 Μυστράς Η δεκάτη της περιοχής Μυστρά ,Πασσαβά και Μπαρδούνιας στους δημόσιους πλειστηριασμούς , μετά επανειλημμένες προσπάθειες ,με τα ονόματα αυτών που εκρίθησαν ότι προσφέρουν τα περισσότερα ,για το τρέχον έτος: Ήσαν πριν ρεάλια 906 . Χωριά : Ποταμιά ,Χιτορίτα ,Θεολόγος ,Βουτιάνους ,Καβριομαλι 14 και Βουρλιά 15 . Επινοικιάσθησαν τώρα στον Γιάννη Μπούκη με 692 ρεάλια ….. …Η δεκάτη ήταν 42512 ρεάλια συνολικά .Υπενοικιάσθηκαν τώρα 41607 ρεάλια..>> (Μιλάμε για όλη την περιοχή Μυστρά ,Πασσαβά και Μπαρδούνιας) 16
Και στην συνέχεια έχομε έναν επαναληπτικό διαγωνισμό που έγινε ένα μήνα αργότερα τον Ιούνιο του 1700 σε έναν φάκελο αρ.451 ατά αρχεία Μοροζίνι –Γκριμάνι <<… Θεώ Δόξα 18 Ιουνίου 1700 ΜυστράςΚατάσταση της δεκάτης των παρακάτω χωριών που εξετέθει σε πλειστηριασμό και που κατακυρώθηκε από τον προβλεπτή Τζαν Κάρλο Λιππομάνο με τα προσγραφόμενα ποσά. Χωριά : Ποταμιά ,Χιτοβίτσα 17 ,Θεολόγος ,Βουτιάνους και η περιοχή τους επεκυρώθησαν στον Αντώνιο Σιμωνέτα προς ρεάλια 742 (στις 26 μαίου 1700 ηταν 692 ρεάλια). Στην συνέχεια έχομε <<…η δεκάτη των πτηνοτροφείων στον Σιμωνέτα προς ρεάλια 190 Χωριό Καλογωνιά ,στον Γιαννάκη Αρβανιτάκη προς ρεάλια 328 Χωριά:Βουτιάνους και Λογγάστρα στον Δημήτριο Κλωσσά προς ρεάλια 1157..>> 18
Κάποια
συμπεράσματα
1ο. Τα χωριά Βουτιάνοι
,Θεολόγος ,Ποταμιά ,Χιτόρισσα ,Βουρλιάς εμφανίζονται σαν μια ενότητα και
επενοικιάζονται σε ένα άτομο .2ο. Ο δασμός της δεκάτης το 1699 φτάνει σε ένα υπερβολικά μεγάλο ποσό τα 906 ρεάλια από 668 που ήταν το 1698 . 238 ρεάλια παραπάνω ( αύξηση 26,27%) αλλά την επόμενη χρονιά το 1700 κατεβαίνει στα 692 ρεάλια (μείωση 30,92% ) και στην συνέχεια σε επαναληπτικό διαγωνισμό τον επόμενο μήνα φτάνει στα 742 ρεάλια .Αυτή η αυξομείωση αν δεν οφείλεται σε κάποιο λάθος αρκετά δύσκολο διότι αναφερόμαστε σε δυο διαφορετικά έγγραφα (αν και στα έγγραφα υπάρχουν αρκετά αθροιστικά λάθη) αποκτά ιδιαίτερη αξία για το λόγο ότι συγκρίνοντας όλες τις άλλες τιμές σε όλα τα χωριά δεν υπάρχει τέτοια μεγάλη αυξομείωση (η αυξομείωση δεν ξεπερνά το 5 με 10%Χωρίς φυσικά κάποιο άλλο έγγραφο δεν μπορούμε να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα για τον λόγο αυτής της αυξομείωσης.
3ο )Σχετικά με τα πτηνοτροφεία δεν έχομε κάποιο άλλο στοιχείο για το πολύ αυτό ενδιαφέρον έγγραφο .
4ο )Τέλος θα είχαν μεγάλο ενδιαφέρον όπως έχουν έρθει στην επιφάνεια από αυτά τα αρχεία οι προσωπικές περιπέτειες οικείων επιθέτων της περιοχής μας όπως Σταμάτης Κομάνταρος19,παπά Νικολάκης Στρατηγάκης20 Ιανός Στρίφας21 να έρθουν στην επιφάνεια και άλλα αρχεία όπως τα κατάστιχα επικύρωσης δημογερόντων χωριών22 η και ακόμη αναλυτικοί πίνακες με τα ονόματα χωριανών μας όπως υπάρχουν στο έγγραφο της 4ης Ιουνίου 170423.
Παραπομπές:
(1)Αναλυτικά για την πολιορκία του Μυστρά στο Ο Μυστράς και η περιφέρεια του εις τα αρχεία της Βενετίας κατά την Ενετοκρατίαν(1687-1715) Κ.Μέρζιου-Θ.Παπαδόπουλου τόμος 9 Λακωνικών σπουδών σελ.227-241 Παρατήρηση: το υλικό απο τα βενετικά αρχεία το συγκέντρωσε ο Κ.Μέρζιος το 1959και μεταφράστηκε στα ελληνικά απο τον βιβλιογράφο Θ.Παπαδόπουλο.
(2) Αναλυτικά για την παράδοση της Μονεμβάσιας στο Η εκστρατεία του Μοrosini και το Regno di Morea γ συμπόσιο ιστορίας και Τέχνης 20-22 ιουλίου 1990 βιβλ.Εστίας και ειδικά Σχόλια στις πηγές για την παράδοση της Μονεμβάσιας στους Βενετούς (1690)Α,Πάρδος.σελ 25-57
(3) Σύμφωνα με την απογραφή Grimani το territorii του Μυστρά περιελάμβανε 100 χωριά και το territorii της Χρύσαφας 53 χωριά, αλλά όλα τα υπάρχοντα αρχεία που αναφέρονται σε οικονομικά θέματα πχ φορολογία δεκάτης κτλ δεν αναφέρουν κάν το territorii της Χρύσαφας ενώ σε άλλα ενσωματώνουν το territorii του Έλους στο territorii του Μυστρά .Εμείς αναφερόμενοι σε οικονομικά στοιχεία θα εκλάβουμε τα δυο territorii σαν μια ενότητα όπως ακριβώς την εκλαμβάνουν και τα αντίστοιχα αρχεία .
(4) Ο Μυστράς και η περιφέρεια του εις τα αρχεία της Βενετίας κατά την Ενετοκρατίαν(1687-1715) Κ.Μέρζιου Θ.Παπαδόπουλου τόμος 9 Λακωνικών σπουδών σελ.242
(5) Κ.Πάνιτσα Λακωνικαί σπουδαί τ.9 σελ.170.
(6) Λακωνικαί σπουδαί Κων.Μέρζιου Θ.Παπαδόπουλου Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας τ.12 σελ.267-268
(7) Από το έγγραφο του Γενικού προβλεπτή του Βασιλείου Α.Εμο στον δόγη Μυστράς 20 Σεπτεμβρίου 1706. Λακωνικαί σπουδαί Κων.Μέρζιου Θ.Παπαδόπουλου Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας τ.12 σελ.352-353
(8) Ο γενικός προβλεπτής Λορεντάτο στον δόγη Μυστράς 6 Δεκεμβρίου 1710 Λακωνικαί σπουδαί Κων.Μέρζιου Θ.Παπαδόπουλου Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας τ.12 σελ.360
(9) Ποταμιά : Μικρός συνοικισμός πιο κάτω από τον Ιωάννη θεολόγο δίπλα από την Χτώρισσα .
(10) Χιτόρισσα :Ακμάζουσα κωμόπολη ιδιαίτερα την περίοδο των Κομνηνών πιο κάτω από τον Άγιο Ιωάννη Θεολόγο.
(11) Άγιος Ιωάννης Θεολόγος : πήρε το όνομά του από το μετόχι της μονής Βροντοχίου .Οι κάτοικοι του δούλευαν στα κτήματα της μονής . (12) Σε αυτόν τον κατάλογο υπάρχουν όλα σχεδόν τα χωριά της επαρχίας του Μυστρά
(13) Λακωνικαί σπουδαί τ.12 Κ.Μέρζιου θ.Παπαδόπουλου .Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας σελ.259-264
(14) Kαβριομάλη: Ίσως να είναι το ίδιο με την προηγούμενη αναφορά του 1699 ως Κοκκινομάλη
(15) Βουρλιάς: Ίσως να είναι το ίδιο με την προηγούμενη αναφορά του 1699 ως Βουράγα
(16) Λακωνικαί σπουδαί τ.12 Κ.Μέρζιου θ.Παπαδόπουλου .Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας σελ.301-306
(17) Eδώ η Χιτόρισσα ονομάζεται Χιτοβίτσα.
(18) Λακωνικαί σπουδαί τ.12 Κ.Μέρζιου θ.Παπαδόπουλου .Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας σελ.313
(19) Λακωνικαί σπουδαί τ.12 Κ.Μέρζιου θ.Παπαδόπουλου .Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας σελ.280
(20) Λακωνικαί σπουδαί τ.12 Κ.Μέρζιου θ.Παπαδόπουλου .Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας σελ.361
(21) Λακωνικαί σπουδαί τ.12 Κ.Μέρζιου θ.Παπαδόπουλου .Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας σελ.252
(22) Λακωνικαί σπουδαί τ.12 Κ.Μέρζιου θ.Παπαδόπουλου .Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας σελ.252
(23) Λακωνικαί σπουδαί τ.12 Κ.Μέρζιου θ.Παπαδόπουλου .Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας σελ.338
(24) Λακωνικαί σπουδαί τ.12 Κ.Μέρζιου θ.Παπαδόπουλου .Ο Μυστράς εις τα αρχεία της Βενετίας σελ.341.
Παρατήρηση: Oι Βουτιάνοι και τα γειτονικά χωρια ανήκαν στo Territorii της Χρύσαφας,ενώ η πρωτεύουσα της επαρχίας Λακωνίας ήταν η Μονεμβάσια.