Δημοτικό σχολείο Βουτιάνων 1842-1847

o νόμος περί δημοτικών σχολείων 1834
Κατά την μετακαποδιστριακή περίοδο η πρώτη σοβαρή απόπειρα για την ίδρυση και την οργάνωση Δημοτικών σχολείων στο νεοσύστατο ελληνικό Κράτος, πραγματοποιήθηκε με το νόμο του 1834, «περί δημοτικών σχολείων»,(1) ο οποίος έθεσε τις βάσεις της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τις διατάξεις του εν λόγω νόμου, κάθε δήμος της τότε ελληνικής επικράτειας υποχρεωνόταν να μεριμνήσει για την ανέγερση δημοτικού σχολείου στην περιοχή δικαιοδοσίας του, του οποίου και ανελάμβανε τα έξοδα συντήρησης. Παράλληλα, οι δημοτικές αρχές επιφορτίζονταν με την κάλυψη της μισθοδοσίας και του ενοικίου κατοικίας του δημοδιδασκάλου.

Το πρώτο δημοτικό σχολείο στο δήμο Σελλασίας (2)συστάθηκε στον οικισμό Βουρλιά,που αποτελούσε την έδρα του δήμου.Στοιχεία για το δημοτικό σχολείο Βουρλιά υπάρχουν από το 1837 (3) όπου στο τέλος του έτους (4) εγκρίθηκε η πρόταση διορισμού του δημοδιδασκάλου γ τάξεως(5) Π.Ορφανού.

Στον δήμο Σελλασίας συστάθηκε ακόμα ένα σχολείο, αυτή τη φορά στον οικισμό των Βουτιάνων. Στοιχεία που προέκυψαν από τη μελέτη της αυτοβιογραφίας του Αναστάσιου Στρατηγάκη, κατοίκου Βουτιάνων, γεννημένου στα 1834, τοποθέτησαν αρχικά την ίδρυση του σχολείου, γύρω στο 1840-41. Η δημοσίευση από τα ΓΑΚ του αρχείου περί δημοτικών σχολείων έφερε στο φως νέα ακριβέστερα στοιχεία σχετικά με την ίδρυση και τη λειτουργία του εν λόγω διδακτηρίου.
Η σύσταση του σχολείου στους Βουτιάνους δεν έγινε νωρίτερα από το έτος 1842. Μάλιστα, τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, η Διοίκηση Λακεδαίμονος, στο πλαίσιο της ανέγερσης του διδασκαλείου, ζήτησε εγγράφως από την Εκκλησιαστική Γραμματεία της Επικράτειας «να λάβει πρόνοια περί διορισμού αξίου δημοδιδασκάλου, γνωρίζοντος ει δυνατόν και εκκλησιαστικήν μουσικήν».(6)Σύμφωνα με το υπό εξέταση έγγραφο, το νεοϊδρυθέν σχολείο θα στεγαζόταν προσωρινώς, μέχρι τη μεταφορά του σε μονιμότερη εγκατάσταση, σε μια ιδιωτική μισθωμένη οικία με χωρητικότητα έως 65 μαθητές. Βάσει του ίδιου κειμένου, τα έξοδα λειτουργίας του σχολείου, ο απαραίτητος σχολικός εξοπλισμός και ο μισθός του δημοδιδασκάλου μέχρι τέλους του χρόνου θα καλύπτονταν από την «προαιρετικήν συνεισφοράν» των κατοίκων του χωριού, η οποία άγγιζε τις 400 δραχμές. Παράλληλα, στο έγγραφο υπήρξε πρόβλεψη για την ιδιαίτερη κατοικία του δημοδιδασκάλου στον οποίο θα παρεχόταν δωρεάν διαμονή.
Το δημοτικό σχολείο των Βουτιάνων φαίνεται ότι συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό μαθητών προερχόμενων τόσο από το αυτό χωριό όσο και από τους γύρω οικισμούς. Σύμφωνα με το προαναφερθέν έγγραφο, το καλοκαίρι, ο αριθμός των μαθητών έφτανε τους 30, ενώ τον χειμώνα, οι μαθητές αριθμούσαν τους 40, καθώς σε αυτούς προστίθεντο και παιδιά οικογενειών «από το χωρίον Βαμβακού…έχουσαι (στους Βουτιάνους) οικίας και καταστήματα». Στο σχολείο φαίνεται να φοιτούσαν επιπλέον 25 μαθητές «από τα παρακείμενα χωρία Θεολόγου και Καλύβια».

Ο διορισμός Π.Πολιτάκη 1842 Πηγή ΓΑΚ
Πρώτος δάσκαλος στο δημοτικό σχολείο των Βουτιάνων διετέλεσε ο δημοδιδάσκαλος γ΄ τάξεως, Πέτρος Πολιτάκης (1816-1888), με καταγωγή από τον Άγιο Πέτρο Κυνουρίας. (7) Ο Στρατηγάκης στην αυτοβιογραφία του ονοματίζει τον προαναφερθέντα, ως τον πρώτο του δάσκαλο στους Βουτιάνους. (8) Σύμφωνα με σχετικό έγγραφο των ΓΑΚ, χρονολογούμενο την 29η Οκτωβρίου 1842, (9) ο Πολιτάκης διορίστηκε με μετάθεση από το δημοτικό σχολείο Καστάνιτσας της Σιταίνης Κυνουρίας «εις το εν Βουτιάνοις αρτιούστατον Δημοτικόν Σχολείον του Δήμου Σελλασίας», του οποίου αποτέλεσε και τον πρώτο διδάσκοντα.
Ο Πολιτάκης γνώριζε ελληνικά «έως εις τον Δημοσθένην και σύνταξιν».  Ο ίδιος είχε σπουδάσει αλληλοδιδακτικά γράμματα στο Βασ. Διδασκαλείο Αθηνών, από όπου και αποφοίτησε τον Ιούνιο του 1840.
Εντύπωση προκαλεί η απόφαση του Πολιτάκη να εγκαταλείψει τη θέση του ως δημοδιδάσκαλος του δημοτικού σχολείου Βουτιάνων, λίγους μόλις μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του. Πιο συγκεκριμένα, ο ίδιος, τον Φεβρουάριο του 1843, με επιστολή του προς την επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως Γραμματεία της Επικράτειας(10) αιτήθηκε τη μετάθεσή του από τους Βουτιάνους, «εις Δημοτικόν Σχολείον χηρευόμενον διδασκάλου…. και ει δυνατόν εις το Δημοτικόν Σχολείον Αγίου Πέτρου του δήμου Πάρνωνος», που αποτελούσε τον τόπο καταγωγής του. Οι λόγοι που ώθησαν τον δημοδιδάσκαλο στην απόφαση αυτή ήταν η ανάγκη να βρίσκεται κοντά στην οικογένειά του ώστε να τη φροντίζει, οι κακές κατά τη γνώμη του, εργασιακές συνθήκες που επικρατούσαν στους Βουτιάνους, και κυρίως οι προβληματικές σχέσεις του με τους κατοίκους του χωριού. Σύμφωνα με τα γραφόμενα του ιδίου, οι Βουτιανίτες χαρακτηρίζονταν από μια «απαραδειγμάτιστον αδράνειαν ως προς την βελτίωσιν της νεολαίας» και «…ούτως βάρβαροι…δεν φροντίζουν παντελώς περί των αναγκαίων ελλείψεων του σχολείου καθώς και περί ανεγέρσεως νέου καταστήματος…». Ως εκ τούτου, ο διδάσκων αναγκαζόταν να εργαστεί «πολύ περιορισμένος εις μιαν ιδιωτικήν οικίαν», η οποία αποτελούσε και την προσωπική του κατοικία. Ολοκληρώνοντας αυτή του την επιστολή, ο Πολιτάκης ανέφερε ότι «το χείριστον απάντων είναι η έμφυτος κακοήθεια εις την κοινότητα ταύτην και άμα επάτησα το έδαφος του χωρίου τούτου ευθύς ανεφύησαν μύριαι κατ’ εμού συκοφαντίαι προσβάλλοντας τον ηθικόν μου χαρακτήρα…».
Οι αρμόδιες αρχές δεν ικανοποίησαν αμέσως το αίτημα του δημοδιδασκάλου. Έτσι, τον Μάρτιο του 1843, ο Πολιτάκης απέστειλε προς τη Γραμματεία της Επικράτειας, μία ακόμη επιστολή (11) στην οποία αναφερόταν εκ νέου στην επιθυμία μετάθεσής του, από τους Βουτιάνους στον Άγιο Πέτρο Κυνουρίας, προτάσσοντας αυτή τη φορά λόγους οικογενειακούς και λόγους υγείας. Εν τέλει, ο ίδιος πέτυχε να μετατεθεί στο σχολείο του οικισμού Κοσμά, Σελινούντος Κυνουρίας, στις 6 Μαΐου του 1844, ενώ περίπου έναν χρόνο αργότερα πήρε μετάθεση για τον Άγιο Πέτρο, Πάρνωνος Κυνουρίας.(12)
Ο διορισμός Ι.Γεωργιάδη 1844 Πηγή ΓΑΚ
Στη θέση του Π. Πολιτάκη, τον Μάιο του 1844, ήρθε στους Βουτιάνους με μετάθεση, ο δημοδιδάσκαλος Λογκάστρας, Ι.Γεωργιάδης(γεν.1818)(13)από τον Βουρλιά Λακεδαίμονος γ τάξεως.  Λίγους μήνες αργότερα, και συγκεκριμένα τον Οκτώβριο του 1844, τα μέλη της επιθεωρησιακής επιτροπής των δημοτικών σχολείων Σελλασίας, μεταξύ των οποίων ήταν και ο δήμαρχος Σελλασίας Χ.Μιχαλόπουλος με καταγωγή
 από τους Βουτιάνους, εξέφρασαν τη δυσαρέσκειά τους για τον Γεωργιάδη, κρίνοντάς τον ακατάλληλο για τη θέση του δημοδιδασκάλου, καθώς όπως ισχυρίστηκαν, ο εν λόγω κύριος είχε μάλλον λησμονήσει «την αλληλοδιδακτική μέθοδο».
Τον Νοέμβριο του 1845, μετατέθηκε από τον Δήμο Σελλασίας στους Βουτιάνους,  ο δημοδιδάσκαλος γ΄ τάξεως, Π. Ξύδης, ενώ ο τότε διδάσκων στο σχολείο των Βουτιάνων, δημοδιδάσκαλος Κ. Τερζής πήρε μετάθεση για τα Χρύσαφα.(14)
Δυστυχώς, οι σχέσεις των κατοίκων του χωριού με τον δημοδιδάσκαλο Π. Ξύδη δεν εξελίχθηκαν ομαλά, γεγονός που δημιούργησε προβλήματα και στη μεταξύ τους συνεργασία. Ως εκ τούτου, στις 20 Ιανουαρίου 1846, μια ομάδα Βουτιανιτών, με επιστολή της(15) προς την  Νομαρχία Λακωνίας, ζήτησε την επαναφορά στο χωριό, του δημοδιδασκάλου Κ.Τερζή, και αν αυτό δεν ήταν εφικτό, την αντικατάστασή του με έτερο ισάξιο δημοδιδάσκαλο. Το κείμενο της επιστολής υπέγραψαν οι κάτωθι Βουτιανίτες: N.Τσιάπας, Γ.Παπανικολάου, Σαρ.Γεωργακόπουλος, Γ.Σταθούρος, Γρηγόρης Ζέππος, Παν. Στρατηγάκης, Δήμος Γεωργακόπουλος, Νικολής Στρατηγάκης, Παναγής Καβελλάρης, Μελέτης Τριλίκης, Γεώργιος Τριλίκης, Γεώργιος Ν. Κωστάκης, Θεοδόσης Κυριακάκης, Θεόδωρος Γιάτρας, Σαράντος Πετράκης, Γιαννάκης Φελλάς, Μήτρος Βερβενιώτης, Γεώργιος Ν. Τσιάπας, και ο Γεώργιος Βερβενιώτης
Δύο μέρες αργότερα, στις 22 Ιανουαρίου 1846,(16) συγκλήθηκε η επιθεωρησιακή επιτροπή του δημοτικού σχολείου Βουτιάνων, μέλη της οποίας ορίστηκαν οι: Νικόλαος Τσιάπας (προεδρεύων), Αναγνώστης Στρατηγάκης, Δήμος Γεωργακόπουλος, Ιωάννης Μουλατσιώτης και Ιωάννης Αναστασόπουλος (εφημέριος του χωριού). Οι ανωτέρω εξέφρασαν γι’ ακόμη μια φορά, εξ ονόματος όλων των Βουτιανιτών τη δυσαρέσκειά τους για την αντικατάσταση του δημοδιδασκάλου Κ.Τερζή από τον Π. Ξύδη.
Από τη μεριά του ο Π. Ξύδης, με έγγραφό του προς το Γενικό Διευθυντήριο επί των Δημοτικών Σχολείων, το οποίο χρονολογείται στις αρχές του Φεβρουαρίου 1846, (17)ζήτησε την άμεση μετάθεσή του από το διδασκαλείο των Βουτιάνων, σε κάποιο άλλο σχολείο της ελληνικής επικράτειας, προκειμένου να μη καταστεί «θύμα των Βουτιανιτών», καθώς σύμφωνα με τον ίδιο «…κακώς πληροφορηθείσα δήθεν από τινάς σπερμολόγους η κοινότης αύτη εκινήθη εναντίον μου και άνευ λόγου μού προσήψε μυρίας κατηγορίας».
Τελικά, ο δημοδιδάσκαλος Ξύδης πέτυχε την πολυπόθητη μετάθεση, και η θέση του στους Βουτιάνους καλύφθηκε από τον δημοδιδάσκαλο γ΄ τάξεως Παναγιώτη Καλλίτση, τότε διδάσκοντα στον οικισμό Γερακίου, δήμου Γερονθρών. Ο εν λόγω δάσκαλος γεννήθηκε το 1824, στον Άγιο Ιωάννη Θυρέα, Κυνουρίας. Ήταν γνώστης της αλληλοδιδακτικής μεθόδου, ενώ σύμφωνα με τα βιογραφικά του στοιχεία, κατά τη διάρκεια των σπουδών του, θεωρείτο φιλάσθενος: «παντάπασι νωθρός και άψυχος φανείς».(18)Τα προβλήματα υγείας του Π. Καλλίτση φαίνεται πως εξακολούθησαν να υφίσταντο και αργότερα, και μάλιστα, ήταν εκείνα που τον εμπόδισαν να αναλάβει αμέσως χρέη δημοδιδασκάλου στους Βουτιάνους. Πράγματι, αν και ενημερώθηκε εγγράφως για τη μετάθεσή του στο σχολείο του οικισμού, ήδη από τις 31 Ιανουαρίου 1846(19), ο ίδιος, «ένεκα της προσβληθείσας υγείας»(20) του, αναγκάστηκε να μετέβη στη νέα του θέση, δύο μήνες αργότερα, ήτοι τον Μάρτιο του 1846.(21)
Στα τέλη Δεκέμβρη του 1846, η εικόνα που παρουσίαζε το σχολείο των Βουτιάνων, δε θύμιζε σε τίποτα εκείνη των προηγούμενων ετών. Προς επίρρωση των ανωτέρω, αναφέρουμε ένα έγγραφο των ΓΑΚ, χρονολογούμενο στην υπό εξέταση περίοδο, το οποίο αφορά στη «μετάθεσιν του αναφερομένου (ενν. τον Καλλίτση) εις Χρύσαφα και την διάλυσιν του εν Βουτιάνοις Σχολείου αφού τούτο… φαίνεται αδύνατον να διατηρηθεί μη υπαρχόντων των αναγκαίων ούτε μαθητών φοιτούντων».(22) Λίγο αργότερα, και συγκεκριμένα στις 31 Δεκεμβρίου 1846, η Νομαρχία Λακωνίας με έγγραφό της(23) προς τον Δήμαρχο Σελλασίας, αφού πρώτα εξέφρασε τη δυσαρέσκειά της για την «αθλιοτάτην κατάστασιν» του σχολείου των Βουτιάνων και κυρίως για την «απαθεστάτην αδιαφορίαν και αφροντισίαν (του υπεύθυνου Δήμου) περί τα πράγματα…», ζήτησε την άμεση «επανόρθωσιν των ελλείψεων» για το καλό όλης της Κοινότητας.
Ο ναός των Ταξιαρχών Βουτιάνων
Ο ίδιος ο δημοδιδάσκαλος Βουτιάνων Π. Καλλίτσης φαίνεται πως την εποχή αυτή, έστειλε έναν αριθμό επιστολών προς τις αρμόδιες αρχές, στις οποίες εξέθετε με τη σειρά του την άσχημη κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει το σχολείο του οικισμού: «απαραδειγμάτιστον και όλως ανυπόφορον αθλιότητα και ελεεινή κατάστασιν του σχολείουεξασκών το έργον μου εντός του ιερού καταστήματος του ναού των Ταξιαρχών,αλλά και όλη η αναγκαία  ύλη της αποσκευής (πλην τεσσάρων θρανίων σαθρών)… οι δε φοιτούντες ολίγοι μαθητές και αυτοί είναι αδύνατον να προοδεύσωσι».(24)
Σε μία εξ αυτών των επιστολών του προς το Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δημοσίου Εκπαίδευσης, με ημερομηνία 14 Ιανουαρίου 1847,(25) ο Π.Καλλίτσης παραπονείται εκτός των άλλων, και για την δεινή οικονομική του κατάσταση, καθώς σύμφωνα με τον ίδιο, από τη στιγμή που ανέλαβε χρέη δημοδιδασκάλου στους Βουτιάνους, «δεν  ηξιώθην να λάβω ούτε εν μηνιαίον, διά να αποκτήσω τα απολύτως του ζην έξοδα… αλλά και αυτών των διδάκτρων την μηνιαίαν ωφέλειαν υστερούμαι… χωρίς να λάβω μέχρι τούδε ουδέν καν εν λεπτόν». Ως εκ τούτου, με το ίδιο αυτό έγγραφο, ο «ευπειθέστατος» δημοδιδάσκαλος των Βουτιάνων ζήτησε από το Υπουργείο να μετατεθεί πάραυτα σε άλλο σχολείο, προκειμένου να αποφευχθεί κατά τα λεγόμενα του, ο «παντελής όλεθρός» του.
Τελικά, η Νομαρχία της Λακωνίας δρομολόγησε τη μετάθεση του Π. Καλλίτση και δεσμεύτηκε εγγράφως πως θα τιμωρούσε «παραδειγματικώς (τις δημοτικές αρχές Σελλασίας), εάν εντός μηνός από σήμερον δεν καταβάλητε τας δέουσας προσπαθείας, ώστε ετοιμαζομένου κατά το εικός του Σχολείου (Βουτιάνων), να προκαλέσομεν τον διορισμόν του (νέου) δημοδιδασκάλου».(26)
Έτσι, με έγγραφο της 4ης Φεβρουαρίου 1847,(27) ο Π. Καλλίτσης μετατέθηκε στο «χηρεύον» δημοτικό σχολείο του οικισμού Χρύσαφα, δήμου Θεραπνών. Στα σχετικά με τη μετάθεση του εν λόγω δημοδιδασκάλου, έγγραφα, υπήρξε και ειδική μέριμνα «περί αποδόσεως των καθυστερουμένων μισθών αυτού».(28)
Η μετάθεση Καλλίτση πηγή ΓΑΚ
Με τη μετάθεση του δημοδιδασκάλου Π. Καλλίτση από το δημοτικό σχολείο Βουτιάνων στα Χρύσαφα, κλείνει ο κύκλος των διδασκόντων στο σχολείο των Βουτιάνων, δήμου Σελλασίας, για τη περίοδο μεταξύ του 1842 (έτους ίδρυσης του σχολείου), έως και του έτους 1847. 

Αξίζει τέλος να σημειωθεί, πως στην βιογραφία του Αναστάσιου Π. Στρατηγάκη,(29)  ως δημοδιδάσκαλοι του Δήμου Βουτιάνων κατά την υπό εξέταση περίοδο, αναφέρονται και οι Ιωάννης Βόχαλης από τον Βουρλιά και Κωνσταντίνος Τερζάκης από τον Κοσμά Κυνουρίας, οι οποίοι όμως δεν πρέπει να υπηρέτησαν στους Βουτιάνους, καθώς τα ονόματά τους λείπουν από τη σχετική βάση δεδομένων της μελέτης του Δαυίδ Αντωνίου και Τριαντ. Σκλαβενίτη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.Εφημερίς της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, αρ.11, 3/3/1834

2.Ο δήμος Σελλασίας ιδρύθηκε με το Β.Δ. της 9ης (21ης) Μαρτίου 1835 και περιελάμβανε τους οικισμούς, Βουρλιά (έδρα του Δήμου), Κονιδίτσα, Βουτιάνοι, Καλύβια, Θεολόγο, Κοκινόραχη, Κλαδά, Χτόρισσ(ζ)α και Κοκκινομάλι.

3.Εγγραφο της Νομαρχίας προς τη Γραμματεία της Επικράτειας «περί διορισμού δημοδιδασκάλου στον Δήμο Σελλασίας», (αρ.17339/12-12-1837), πηγή ΓΑΚ.

4.Εγγραφο της Γραμματείας για «Έγκριση της πρότασης για διορισμό δημοδιδασκάλου στο Δήμο Σελλασίας», (αρ.3902/19-12-1837), πηγή ΓΑΚ.

5.Η γ΄ Τάξη δημοδιδασκάλων απαρτιζόταν από δάσκαλους, οι οποίοι απαιτούνταν να έχουν γνώσεις ανάγνωσης και γραφής, αριθμητικής, φωνητικής και μουσικής, καθώς και πρακτικές γνώσεις γεωργίας. Τέλος, θα έπρεπε να έχουν όλες τις γνώσεις που ήταν απαραίτητες για τη σωστή κατήχηση των μαθητών τους.

6. Έγγραφο της Διοίκησης Λακεδαίμονος προς την Εκκλησιαστική Γραμματεία της Επικράτειας (αρ. 4114/16060/ 26-8-1842), πηγή ΓΑΚ.

7. Οι λειτουργίες της Ανωτάτης , Μέσης και Δημοτικής εκπαίδευσης (19ος αιώνας), ΕΙΕ επιμ. Δαυίδ Αντωνίου, Τριαντ.Σκλαβενίτης

(http://pandektis.ekt.gr/pandektis/handle/10442/23165)

8. Αυτοβιογραφία Αναστάσιου Π. Στρατηγάκη (εφ. Οι Βουτιάνοι 1962), σελ.295.

 9.Έγγραφο προς τον Δημοδιδάσκαλον Καστανίτσης κ. Πολιτάκην (αρ. 295/16060/27/10/1842

 πηγή ΓΑΚ. Σημειώνεται πως η μετάθεση του Πολιτάκη στους Βουτιάνους είχε αποφασιστεί ήδη από τον Φεβρουάριο του 1842 (έγγραφο προς τον Διοικητήν Λακεδαίμονος, περί διορισμού δημοδιδασκάλου του Δήμου Σελλασίας, (2987/15288/27-2-1842), πηγή ΓΑΚ), ο ίδιος όμως ο δημοδιδάσκαλος ανέλαβε επισήμως τα καθήκοντά του, τον Οκτώβριο του ίδιου έτους

10.Επιστολή του δημοδιδάσκαλου Π.Πολιτάκη προς την Γραμματεία της Επικράτειας (αρ.7/19394,19-2-1843), πηγή ΓΑΚ.

11. Επιστολή του δημοδιδάσκαλου Π.Πολιτάκη προς την Γραμματεία της Επικράτειας (αρ.9/19644/6-3-1843), πηγή ΓΑΚ.

12. Οι λειτουργίες της Ανωτάτης , Μέσης και Δημοτικής εκπαίδευσης (19ος αιώνας), ΕΙΕ, επιμ. Δαυίδ Αντωνίου, Τριαντ. Σκλαβενίτης

13.Εγγραφο της Γραμματείας της Επικράτειας προς τον δημοδιδάσκαλο Λογγάστρας Ι.Γεωργιάδη περί μεταθέσεως του στους Βουτιάνους,(αρ.1043/25847/6-5-1844) και Οι λειτουργίες της Ανωτάτης , Μέσης και Δημοτικής εκπαίδευσης (19ος αιώνας), ΕΙΕ, επιμ. Δαυίδ Αντωνίου, Τριαντ. Σκλαβενίτης:

14.Εγγραφο προς τη Νομαρχία Λακεδαίμονος και προς τον Δημοδιδάσκαλο Σελλασίας Π.Ξύδη, περί της μετάθεσής του, στο Δημοτικό Σχολείο Βουτιάνων,(ν.33010-11/29-9-1845)

15.Επιστολή των κατοίκων των Βουτιάνων προς τη Νομαρχία Λακωνίας, με σκοπό να επανέλθει ο δημοδιδάσκαλος Τερζής,(αρ.340/258/20-1-1846)  (έγγραφα Δημοτ. Σχολείου Σελλασίας), πηγή ΓΑΚ.

16.Επιστολή της Επιθεωρησιακής επιτροπής του δημοτικού σχολείου Βουτιάνων περί μεταθέσεως του Κ.Τερζή, (αρ.36/22-1-1846), πηγή ΓΑΚ,  (Έγγραφα Δημ. Σχολείου Σελλασίας).

17.Έπιστολή του δημοδιδασκάλου Π. Ξύδη προς το επί των Δημοτικών Σχολείων Γενικόν Διευθυντήριον αρ.291/576/ 8-2-1846, πηγή ΓΑΚ.

18. Οι λειτουργίες της Ανωτάτης , Μέσης και Δημοτικής εκπαίδευσης (19ος αιώνας), ΕΙΕ, επιμ. Δαυίδ Αντωνίου, Τριαντ. Σκλαβενίτης.

19.Εγγραφο της διοίκησης προς τον Δημοδιδάσκαλο Γερακίου, Παναγιώτη Καλλίτση, (αρ.340/258/31-1-1846), πηγή ΓΑΚ.

20.Έπιστολή  του δημοδιδασκάλου Π. Καλλίτση προς τη Νομαρχία Λακωνίας (αρ.1242/27-2-1846), πηγή ΓΑΚ.

21. Έγγραφο του Π.Καλλίτση προς τη Νομαρχία Λακωνίας (8/3/1846) και έγγραφο του Νομάρχη Λακωνίας προς το Υπουργείο Εκκλησιαστικών, «περί ανακλήσεως της παραιτήσεως του Δημοδιδασκάλου Βουτιάνων», (αρ.694/1385/ 8-3-1846), πηγή ΓΑΚ.

22. Έγγραφο αρ. 3974/18-12-1846, Πηγή ΓΑΚ

23. Έγγραφο της Νομαρχίας Λακωνίας  προς τον Δήμαρχο Σελλασίας (αρ. 8975/ 31-12-1846), πηγή ΓΑΚ.

24. Επιστολή του δημοδιδασκάλου Π. Καλλίτση προς το επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Βασιλικόν Υπουργείον (αρ. 251/4239/14-1-1847), πηγή ΓΑΚ.

25. Όπ. π., έγγραφο αρ. 251.

26. Έγγραφο του Νομάρχη Λακωνίας προς τον Δήμαρχο Σελλασίας (αρ. 8975/4490 18-1-1847), πηγή ΓΑΚ.

27. Έγγραφο του αρμόδιου Υπουργού προς τον Δημοδιδάσκαλο Βουτιάνων, Π. Καλλίτση για μετάθεσή του στο Δημοτικό Σχολείο Χρυσάφων, (αρ. 4490/4-2-1847), πηγή ΓΑΚ.

28. Έγγραφο προς τη Νομαρχία Λακωνίας, «περί μεταθέσεως του εν Βουτιάνοις του Δήμου Σελλασίας Δημοδιδασκάλου, εις Χρύσαφαν», (αρ. 393/4-2-1847), πηγή ΓΑΚ.

29. Αυτοβιογραφία Αναστασίου Π. Στρατηγάκη, (εφ. Οι Βουτιάνοι 1962), σελ.295.